Cari Blog Ini

Rabu, 01 Juni 2011

Sira Ida Dalem Putih Jimbaran

SIRA IDA DALEM PUTIH JIMBARAN
FASE DI ATAS SEJARAH JIMBARAN  DALAM  PRASASTI
D
alam khasanah budaya Bali yang berlandaskan Hindu, wajib kiranya setiap umatnya melaksanakan Tri Rna. Konsep Tri Rna yang salah satunya menyatakan bahwa kehidupan kita sekarang adalah hutang akan kehidupan Para Leluhur terdahulu yang harus dikerja-tuntaskan oleh segenap penerus keturunan yang ada. Agar kehidupan spiritual leluhur menuju alam pada tingkatan yang lebih suci. Konsep yang telah terakomodasi baik berawal dari kedatangan Maharsi Markandeya saat meletakkan Panca Datu di Besakih, kemudian dikembangkan dengan pembangunan Kompleks Pedharmannya. Di sinilah puncak segala kegiatan ritual dalam hubungan dengan Leluhur di tempatkan, sesuai dengan jalur silsilahnya. Tak dapat dipungkiri, bahwa segala tatanan peri kehidupan dalam menjalankan swadharmaning makawitan, dalam batasan lingkup wilayah Bali sebagai tempat hidup leluhur kita, dan juga penerus keturunannya yang ada dalam kekiniannya berorientasikan pada salah satu Pedharman yang ada di Besakih.
Pemahaman akan pentingnya pengenalan jati diri sebagai penerus keturunan, diartikan sebagai pengenalan si penerus keturunan siapa leluhurnya yang tercatat di Besakih. Sedemikian banyak adanya Pura Pedharman di Besakih, tidaklah mudah bagi kita untuk memilih salah satunya, sesuai selera, asal-asalan ataupun coba-coba dalam menentukannya. Karena akan beresiko tinggi bagi ketentraman, kerukunan, kesehatan, kemakmuran dan kebahagiaan penerus keturunannya. Untuk mengurangi  atau bahkan meniadakan resiko kesalahan tersebut, dalam rangka memahami jati diri siapa Ida Dalem Putih Jimbaran yang sebenarnya, kemana tahapan tingkat vertikalnya di Besakih dan lain sebagainya, membangkitkan kesadaran beberapa penglingsir kita untuk mulai mencari, menggali, mengumpulkan data-data pembanding, pelengkap dan lain sebagainya untuk kemudian secara bersama-sama menganalisa, menarik garis benang merah antara data satu dengan yang lain. Sehingga permasalahan pokok yang harus ditelaah dapat ditelusuri kembali sebagai upaya penegasan langkah berikutnya sebelum mengambil keputusan final.
CUPLIKAN CERITA IDA DALEM PUTIH JIMBARAN
SALINAN BABAD DALEM MIJILING WATU, Belayu

1.a  Om awighnamastu namo sidhyam, tyanmenamah. Siwa Sadha Siwa Parama Siwa. Teki kedatuan Babad Dalem Mijiling Watu wespani de pasavitar duritani yad badran. Tan mahasura. Ya burem. Sabharhyem yasta ditistati. Swaryasia. Cakopalem. Tasmahijyaste brahme nenamah.

1.b  Purwaning pengakasma ning hulun, ri Paduka Bhatara Yang Yang Ning Mami sang ginelar sari sarining aji kara tatwa mantra modre teher lihah sira ta. Anugraha ikang rat ing jana anumurweke sang wus lepas luputing mami ring wahya kamidin mwang sapa migrahaning mala. Papeher jerih weher dyapataka...

2.a  tan katamaning upadrawa de sang mami wus paripurna. Anugraha aduning dirgayusa. Katekeng kulagotra kabeh. Mastudigdagapati ta ya. Pasang tabe I tangan Karo wus lepas, denya mukti ganti yaning warita. Mungguwing yang aji saraswati. Mwang lingganing sabang melayu berah kropat. Ana ikang ling..

2.b  ganing prasasti bali kuno de sira Dalem. Katedun olih Ida Pedanda Satrya wug Mengwi kawawe ke Belayu. Ing Jimbaran kalinggaing Prasasti. Duk pemadegan Dalem Petak Jingga. Ya tan hana waneh lontar Dalem Mijiling Watu Duk warsa : Candra Parwata Singa Katekeng Pandawa. Mapan ikang bhwana tan sida Kerta.

3a.  Caritanen ri pemadegan sira Dalem Di Made Ing warsa Surya Gana Sad Pada lan Parawata. Mahopatih ya sira I Gusti Widya tuhu Bali Pulina tan nemu masukerta juga Dalem Di Made bipraya anglimbak wawidangan ri sada kala ayu dina Wraspati Kliwon sasih Kapat tenggek sapisan.

3.b  rah pisan nampih karo, pangunyan ngedaksina rajya. Rikala ika ring luah we unda wetan ana watu gengnya sahimpir ring lembu aturu magengnya. Nging nyabran dina watu ika metu kukus. Emaham bumarak risada kala dina ayu. Blah ikang watu. Mijil..

4.a  rare kembar lanang-lanang. Mewarni putih satunggal, ireng satunggal mangke mijil mangke luur. Pengadegniya akas rambut panjang luwih megawokin. Tan lamia kang rare sigra hana karnga denia sabda angawang-awang mapawarah de sira Dalem Kembar, Uduh dewa Dalem Kembar, mapan kita mangke..

4.b  sampun luur, pradnyan tur teguh tan tetesing sarwa sanjata, nging kita Dalem Kembar tan wenang kita amuter pulina Bali. Samangkana Dewa ri wus karenga sabdanira nuli mobos, nging blah kang lampah Dalem kang makaruwe sida ninggal jagat Klungkung lumampah ring tepining segara. Dalem Petak ke Neriti...

5.a  Pascih me prapteng alas. Uluwatu ya bukit Uluwatu. Irika Ida ngardi Pesraman. Ngastiti Ida ring Parhyangan. Wetu Greha pura Dalem Balangan. Ye Ingke aswarang Dalem Balangan ingke. Caritanen akudang warsa laminira Ida Dalem Uluwatu, mapasraman

5.b  ring bukit uluwatu kancit Ida ngelanglangulangun ring pesraman, nging duk ika masaning Kartika Masa panes terik ikang Bhwana. Dadya ateduh ikang Dalem ing soring Pring Petung ika. Mapan tan kna taru len, atumbuh ring pinggiring pesraman, ya pring petung ika patunggal, tegeh..

6.a  nya tan katingngaling tungtung. Doning luhurnya dadya lamya Ida Dalem ateduh ring soring Pring ika. Mawastu tan lina teduhnya. Sigra kapastu pring ika. Ih Kita Pring mangke moga-moga kita garbhini. Samangkana sira Dalem Uluwatu. Dadya tanpa samudana bobot ikang pring

6.b  ri ketatwan ikang pring ika tan hana waneh bidadari keni sapa duk ing swargaloka. Caritanen sampun jangkep yusa bobot pring ika mawastu wusiwak ikung pring. Mijil rare pawestri mawarni manusa, masaking pring ika ri sampun mijil ikang rare sigra musna I..

7a.  Kang pring. Ya matemahan kidang luh. Nanging rare ika kaupapira olih Jro Dukuh Uluwatu. Nyabran rare arep anyusu, prapta kidang menyusui. Nangkan dina kidang ika prapta. Samangkana polah ikang kidang. Anudupak aken rare ika. Serare aturu musna ikang kidang. Jantos rare ika jenek...

7b.  Kaempu sida jajaka. Sapulah-palih merajesewala listu ayu. Kunang lwir bidadari aja stri wijiling yang Petung Gading ika. Sigra aris inalap rabi ri sira Dalem Putih Jimbaran. Purna puput pawiwahan ayab alaki rabi sida pati berata ring swami. Pirang warsa laminiya swadarmaning har...

8a.  Danareswari. Tan dumade ayat sire kasoda rayunan ring perantenan. Dadya hana prapteng tamui nyujur ka parentenan sarwi atanya. Duh kita wong pawestri siapa adrwe pasraman teki. Dadia sumawur putrining Petung Gading. Singgih Jro sang Tamui swamining hulun adrwe pasraman teki ya ingaranan..

8b.  Dalem Putih Jimbaran, sembah ing hulun angapa kita. Irika sang tamui meneng ajuga aris nyungkabin rayunan. Wus samangkana nuli mobos saking pasraman, ri sepetinggal sang tamui saget dateng sira Dalem Petak Jimbaran bipraya ngerayunan. Sarwi katur sepolah palih sang tamui.

9.a  Sami winastaran, mur ka pwa sira Dalem mapan tan manut tata susilaning tamui. Kahetut wuri lampah sang tamui. Kacunduk ring sagaraning bukit, tan hana mahyun atanya sama ngadu ngasorang. Aprang maduduan duduan pada widagda alaga. Panting pinanting namampel tinampel peluk kapeluk, ta...

9.b  hana kasorang. Tindih katindihan, mijil kabini satwaning cita. Tanya tinanyan, Ih kita tamui ingsun atanya ri kita ring endi sangkan paranta, tapwan dasa namanta. Apa aprayojananta, samangkana ujar sira Dalem Petak Jimbaran. Sigra kacawis de sira ing tamui, ...

10.a  hulun teki maka nama Dalem Ireng. Kita warna putih sapa namanta, ring hendi juga sangkan paranta, hulun Dalem Kembar Dalem Putih Jimbaran iku, yeki wijiling watu. Uduh yan samangkana sojarta tuhu asanak kita karuwa. Kadi angganing rwa bhineda tunggal kawitan, beda rupanya nging tunggil..

10.b  pawetuanta. Pasang tabe hulun sira kakangku mangke kang ari amuit, sakeng iriki. Mogi mogi jenek teki anama tegallinggah, mangke hulun bipraya jumujug ing jagat badung, tekeng beda muka laju lumarisa, tan caritanen lampah ire Dalem Ireng gumanti ya sira Dalem Putih Jimbaran arabiya. Juga....

11.a  sampun asunu. Anama sira Petak Jingga. Ika aris kang aji awaraha ri Sira Dalem Petak Jingga, Uduh kita Dalem Petak Jingga ana sumaya lan sosot ku ring uni, ri saketurunan Ida Dalem Petak Jingga tan wenang megalar pring petung mwang amangan jangan pring petung. Ya ta embung mwah...

11.b  amukti iwak kidang. Saketurunan Ida Dalem Petak Jingga. Yan akudang warsa Ida Dalem Petak Jingga madeg agung ring Jimbaran. Kerta ikang negara, pulina gantung. Irika aris Ida atangun Parhyangan Jagat, pinih ajeng Pura Ulun Siwi, Pura Kahyangan Tiga, Pura Dalem Setra, Pura Padukuhan, Pura Ulun Siwi...

12.a  manggeh juru sapuh arya tegeh kori. Pura Dalem Setra juru sapuh watek celuk. Pura Padukuhan juru sapuh Pasek Kusamba. Dalem Petak Jingga akadaton wetaning turat mara, kidul wetaning Pura ulun Siwi. Caritanen ring dina
ayu sira Dalem Putih Jimbaran lunga mangajawi Solo bipraya angincep aji kamok...

12.b  san. Ri sampun lamia sira Dalem Petak Jingga ing Solo, sampun sida angelaraken aji kamoksan. Sigra hana citanira moksha ing Solo, risada kala ika, ana karenga sabdaning mantara. Uduh kita Dalem Petak Jingga aywa kita nyuniata ing jagat Jawi, pemantuka kita mangke...

13.a  pinejah tikang wwang sangkan mulih ing sangkan paran. Mapan kita satrya wijiling bali lah ta ulih maring bali. Samangkana sabda ika karenga de sira Dalem Petak Jingga. Irika aris Ida Dalem matulak ke jagat bali tur alungguh ing parwataning kuta. Rikala ika hana cittanira amuliha ka sunyata, mwang..

13.b  cintya bhwana. Ngrana sika nginacap kamokshan moksha tan pa hemengan, irika aris tetekenira hana mebiri agung acancepakna. Ika aris tumbuh taru jati, mwang irika aris Ida Dalem Petak Jingga sida amangguh kamokshan. Jenek Ida Moksha hana di pura anama pura prasi..

14.a  da moksa. Bhisama : Uduh kita Ida Wayan Petung Gading ingsun ada maputra kita mapan kita warih Petung Gading juga, mapan ingsun tan asunu, kita mangke ingsun sarah aken kedaton Jimbaran teki, nanging hana bisamanku ri kita, mwang sampun mangguh ring prasasti, mengetakna. Uduh kita...

14.b  saketurunan saprati sentana Ida Wayan Petung Gading kita alupeng sesana mwang tan minget ing parhyangan pekardin Ida, mogi-mogi tan amangguh kala rahayu. Surud saketurunan, tan katemu cucu buyut. Selami lampah laku. Bhisama tlas. Caritanen akudang warsa Ida Wayan Petung Gading madeg...

15.a  agung ring jagat jimbaran. Jagatnya sida amangguh sukerta tan kirang pangan kinum. Wadwa sami subakti asing titah satinut. Nanging ring kedaton Gelgel sira I Gusti Agung Maruti karejek. Aris Ida matinggal saking Kelungkung ngungsi jagat Jimbaran. Serawuh ring jimbaran sareng kalih I Gusti...

15.b  Maruti lan I Gusti Kaler seh angawa pusaka anama Ki Sekar Gadung satibe ike kang karo ing jagat jimbaran. Kasembrahme olih Ida Wayan Petung Gading. Juga kang karo kahaturan jenek.Nanging tan pa samudana kahetut saking Klungkung. Kacunduk ikang jagat jimbaran Irika aris kasurudan.

16.a  katriwangsanira putra Dalem sinanggeh I Gusti Agung Maruti mwang sang nateng Jimbaran Ida Wayan Petung Gading juga kasusuran triwangasanya sinanggeh Arya Pesalahan tur katunggilan riokas tan dados lipya. Yan akudang warsa laminira I Gusti Agung Maruti ing jagat Jimbaran pepareng iya I Gusti Putu...
dan seterusnya.....
Pada bagian babad lain seperti tertuang dalam Purana Pura Dalem Batu Kuwub, terdapat beberapa penjelasan lain tentang detail kejadian terjadi sepanjang perjalanan beliau dari tempat kelahirannya hingga ke Jimbaran, yang selanjutnya dapat dipergunakan sebagai tambahan pemahaman, sebagai berikut;
Bahwa awal perjalanan Ida Dalem Putih dimulai dari Daerah Lossan menuju Batu Lepang kemudian menuju Desa Batu Hyang, kini disebut dengan Batu Yang. Pada tahap awal perjalanan Ida Dalem Putih sampai di desa ini Ida Dalem Putih/Sweta merasa letih-lesu karena lapar dan haus. Dalam kesadaran Ida Dalem Putih senantiasa memohon kehadapan Ida Sang Hyang Widhi. Atas paswecan Ida Sang Hyang Widhi Wasa muncul mata air memuncrat ke atas tanah yang kemudian dapat memberikan kesegaran dan kekuatan dalam melanjutkan perjalanan berikutnya. Atas kejadian kebangkitan dirinya dari panugrahan yang diterima, dipastulah tempat tersebut kemudian agar dikemudian hari bernama Batu Yang. Setelah memastu tempat tersebut betapa kagetnya beliau didatangi oleh semua kelompok keluarga yang ada di desa tersebut yakni; Gaduh, Kebayan, Pasek, Dangka, Ngukuin, Penyelaweyan. Berselang beberapa waktu di Batu Yang, begitu besarnya subhakti mereka kehadapan Ida Dalem Putih. Oleh karena demikian besar subhakti mereka, Ida Dalem Putih merasa diberikan tempat yang begitu agung, sebagai upaya mengenang subhakti mereka dipastulah kemudian tempat tersebut bernama Desa Batu Aji. Selanjutnya selain Bendesa Ngukuhin (ngambel Batu Hyang) dan I Gaduh (ngambel Batu Aji), semua pengikutnya yang lain menghantar beliau menuju arah Barat.
Pada perjalanan menuju arah barat ini  sampailah Ida Dalem Putih pada suatu tempat. Di tempat baru ini beliau yang diiringi oleh Kebayan, Pasek Dangka & Penyelaweyan sebagai penyiwi Dalem yang telah menyertai dari Batu Hyang memastu untuk diberikan nama Desa Antiga/Ategge (anteg=sampai). Di daerah ini Ida Dalem Putih dibuatkan linggih. Tanpa terasa, perjalanan beliau beserta rombongan telah memakan waktu satu bulan. Dan pada saat perjalanan ini beliau merasakan adanya kekuatan dari Ida Sang Hyang Sasih. Oleh karena itu desa itupun dipastu untuk dirubah menjadi Desa Batu Sasih. Kini namanya menjadi Desa Batu Bulan yang kemudian diurus oleh Pasek Kubayan. Di tempat inilah Ida Dalem Putih memutuskan untuk meneruskan perjalanan seorang diri. “Ih cai ruang ajak makejang, desengke manira ngalain cai ke pascima desa, manah manira sungsung sat suba ace”. Dari Batu Bulan Ida Dalem Putih melanjutkan perjalanan menyendiri menuju arah Barat sampai pada suatu tempat. Dalam perjalanan tersebut, tak seorang pun ditemui. Di sanalah muncul rasa introspeksi diri yang menyatakan bahwa “ yening dadi agung ruange cenik sing bani paak. Yan tengah dadi agung ruange endep sing purun tangkil” Di sinilah beliau menistakan dirinya, namun pikirannya  suci adanya. Tetapi betapa kaget beliau ketika sadar, begitu banyak rakyat yang datang subhakti kepada Ida Dalem Putih. Bagaikan terselimuti rasa nista itu, seketika pula muncul rasa bahagia. Atas kejadian itu muncul lagi bhisama Ida Dalem Putih untuk memberikan nama agar suatu saat nanti dinamakan daerah Kayun Mas (sekarang desa Kayu Mas). Pesan Ida Dalem Putih kepada seluruh panjaknya, bahwa “sing ja ane gede, sing ja ane tengah, agung acine manggihin rahayu. Ane tajap, ane ening medasar ban nista masih mangguh aju, jani ace mastu Kala Nista ace mangguh ayu sangkaning ruang, ace mastu okas dadi gumi ngaran gumi Kalanis” (sekarang Desa Kelandis).
Desa ini kaambel oleh I Dangka. Putra I Dangka yang bernama I Merangin, selanjutnya menghantar Ida Dalem Ireng menelusuri perjalanan Ida Dalem Putih menuju ke Jimbaran.
Ace dini nyinyid raga ngaran Dalem Tungkub, tongos caine mejalan nangkil ngaran Seman Bantas, unguan batas wus meurip. Sue Ida melinggih irika becik pekayune lila purna nirbana. Pastu Ida genahe yan dadi gumi ngaran gumi Taman, unguan ida mesuci. Kasuen Ida malinggih irika nyansan tan becik kayun Ida dadi Dalem nyinyid raris Ida ngastawa, sama polahe kadi ring Batu Yang. Kacep Ida Sang Hyang Pasupati, praya nunas gnah, patut linggih Dalem Putih. Ane sakya ngemara, ketiba ring Dalem Putih, mangda lunga ngedaksina wana. Irika Dalem wus ngastawa, tur mastu gnahe Dalem Yang Batu. Raris ida mamargi ngedaksina wana, rauh ring Sakenan, ketangkil antuk I Dukuh Prateka...........   Dan seterusnya...............
Untuk dapat mengupas tabir yang menyelimuti simbol-simbol pada tulisan Prasasti, peninggalan leluhur berupa Pura Penyungsungan, benda-benda keramat, tata upacara dan lain-lain yang berhubungan dengan sosio kultural yang ada dalam keluarga, tentunya harus memahami pola tatanan spiritual yang ada. Sebagaimana tertulis dalam Prasasti, pendekatan awal pemahaman dapatlah dimulai dari hal-hal yang menyangkut tatanan Pura-pura yang menjadi kewajiban penyungsungan.

2 komentar:

  1. MOHON LANJUTAN DARI LONTAR DIATAS SETELAH 16 a

    BalasHapus
  2. Ampura...napi blog Niki kari aktif...ngggih tiang saking Mengwi ..

    BalasHapus